Het boek moest een naam hebben. De uiteindelijke titel werd voorgesteld door G.E. Moore als een knipoog naar Baruch Spinoza’s heiligschennende Tractatus theologico-politicus, een vurig (maar anoniem) pleidooi uit 1670 dat libertas philosophandi, pietas en pax republicae niet alleen mét maar vooral niet zonder elkaar kunnen bestaan.
Wittgenstein had zijn werk zelf een Logisch-Philosophische Abhandlung genoemd. We gaan ervan uit dat hij daarmee eerder naar Otto Weiningers Geschlecht und Charakter uit 1903 verwees. Met dit verbijsterende pamflet, dat misschien enkel in het Wenen van rond de eeuwwisseling geschreven had kunnen worden, wil een drieëntwintigjarige Weininger “de verhouding tussen de geslachten in een nieuw, beslissend licht stellen”. Hij deelt zijn misogyne en antisemitische Arbeit in in twee delen: een biologisch-psychologisch en een psychologisch-filosofisch. Zou Wittgenstein daar de inspiratie hebben gevonden voor zijn eigen opschrift?
Russell had aan Ogden als titel overigens Philosophical Logic voorgesteld. Wittgenstein beslechtte de strijd in een brief aan Ogden: hoewel hij TLP niet ideaal vond, had het toch iets van de juiste betekenis terwijl “Philosophic Logic” gewoonweg verkeerd was.
In fact I don’t know what it means! There is no such thing as philosophic logic. (Unless one says that as the whole book is nonsense the title might as well be nonsense too.)
Ludwig Wittgenstein aan Charles Ogden, 23.04.1922
Zo zijn we weer beland waar we vertrokken zijn, bij de paradox van de Tractatus : de Tractatus zegt dat wat de Tractatus zegt onzin is.
Op 18 juni 1929 verdedigt Wittgenstein de Tractatus formeel als doctoraat, met Moore en Russell als (onvrijwillige) Examiners. Het boek was ondertussen een wereldberoemde sensatie, ook al had Wittgenstein er al grote bedenkingen bij. Russell probeerde de absurditeit van de situatie tegen te gaan door wat weerwerk te bieden tegen beter weten in: hij voerde aan dat Wittgenstein inconsistent was door tegelijk aan te geven dat de waarheden in het boek definitief waren maar dat de proposities van de Tractatus zelf onzinnig waren. Wittgenstein probeerde nog even zijn toehoorders de ware toedracht duidelijk te maken, maar brak al na enige tijd de ondervraging af. Hij gaf zijn examinatoren nog een schouderklopje mee: “Maak je geen zorgen, ik weet dat je het nooit zal begrijpen.”
Volgens Richard Braithwaite zou G.E. Moore in zijn vertrouwelijk Examiner’s Report geschreven hebben:
It is my personal opinion that Mr. Wittgenstein’s thesis is a work of genius; but, be that as it may, it is certainly well up to the standard required for the Cambridge degree of Doctor of Philosophy.
G.E.Moore, Examiner’s Report van de ‘Viva’ verdediging van de Tractatus
Voor mij is de meest betekenisvolle uitspraak in de Tractatus misschien dat wat écht iets betekent, waar en onwaar moet kunnen zijn. We kunnen alleen iets begrijpen als we weten wat het geval zou zijn als het waar is én wat het geval zou zijn als het niet waar zou zijn, wel wetend dat een uitspraak op zich noch waarschijnlijk noch onwaarschijnlijk is:
5.153 […] Ein Ereignis trifft ein, oder es trifft nicht ein, ein Mittelding gibt es nicht.
Wie sich alles verhält, ist Gott.
Gott ist, wie sich alles verhält.
Nur aus dem Bewußtsein der Einzigkeit meines Lebens entspringt Religion – Wissenschaft – und Kunst.
Ludwig Wittgenstein, Ms 103, 01.08.1916
Und dieses Bewußtsein ist das Leben selber, voegt Wittgenstein er de dag later aan toe.